Cập nhật ngày 24/03/2023 bởi mychi
Bài viết Về môi trường văn hóa và môi trường văn hóa ở Việt Nam :: Suy ngẫm & Tự vấn :: ChúngTa.com thuộc chủ đề về Thắc Mắt thời gian này đang được rất nhiều bạn quan tâm đúng không nào !! Hôm nay, Hãy cùng Viết Văn tìm hiểu Về môi trường văn hóa và môi trường văn hóa ở Việt Nam :: Suy ngẫm & Tự vấn :: ChúngTa.com trong bài viết hôm nay nhé ! Các bạn đang xem bài : “Về môi trường văn hóa và môi trường văn hóa ở Việt Nam :: Suy ngẫm & Tự vấn :: ChúngTa.com”Bài viếtđề cập đến hai nội dungcơ bản: một số thành quả và vấnđề đặt ra từ việc nghiên cứu chủ nghĩaduy vật biện chứngở Việt Nam hiện nay. Theo tác giả, việc sửdụng lý thuyếtmôi trường văn hoá làmột cách kiến giải mới,một phương án tưduy mới về những vấn đề quen thuộc. Đặc biệt, tác giảđã sửdụng lượng thông tin rất phong phúđể lý giải môi trường văn hoá Việt Nam từ các phương diện: tư tưởng- lý luận,kinh tế xãhội, đời sống tinh thần xã hội. Trêncơ sởđó, tác giả đưa ra kết luận rằng, nét chủđạo của môi trường văn hoá Việt Nam hiện naylà tốt đẹp và lành mạnh. Bài viếtđề cập đến hai nội dungcơ bản: một số thành quả và vấnđề đặt ra từ việc nghiên cứu chủ nghĩaduy vật biện chứngở Việt Nam hiện nay. Theo tác giả, việc sửdụng lý thuyếtmôi trường văn hoá làmột cách kiến giải mới,một phương án tưduy mới về những vấn đề quen thuộc. Đặc biệt, tác giảđã sửdụng lượng thông tin rất phong phúđể lý giải môi trường văn hoá Việt Nam từ các phương diện: tư tưởng- lý luận,kinh tế xãhội, đời sống tinh thần xã hội. Trêncơ sởđó, tác giả đưa ra kết luận rằng, nét chủđạo của môi trường văn hoá Việt Nam hiện naylà tốt đẹp và lành mạnh.
Ý nghĩa của việc đặt vấn đề về môi trường văn hóa Ý nghĩa của việc đặt vấn đề về môi trường văn hóa
Nói đến môi trường, vấnđề môi trườnghay bảo vệ môi trường,người ta thường hiểu đó là môi trường tự nhiên.Thành thử, tất cả các định nghĩa đã có về môi trườngđều là định nghĩa khái niệm môi trường tự nhiên.Nhưng khi đùng khái niệm môi trườngtrong lĩnh vực phát triển xã hội và xây dựng con người, nghĩa là khi phân tích ảnh hưởng của môi trường đến đời sống của các chủ thể, như cá nhân, nhóm, cộng đồng, đặc biệt khi gắn với các đặc trưng xã hội và nhân cách, người ta lại thấy thiếu hụt nếu không coi toàn bộ đời sống xã hội phong phú và phức tạp bên ngoài (các chủ thể đó) như là môi trường có ảnh hưởng và thường quy định, thậm chí quyết định diện mạo của mỗi chủ thể. Cá nhân nào cũng ít nhiều là sản phẩm của một xã hội cụ thể, nghĩa là được tạo ra từ một hệ thống, một cơ chế cụ thể. Xã hội nào cũng để dấu ấn của mình lên đời sống cá nhân, dù là đấu ấn tích cực hay dấu ấn tiêu cực. Trong những trường hợp như vậy, khái niệm môi trường xã hộixuất hiện, và môi trường văn hóalà khái niệm đặc biệt của môi trường xã hội.Khái niệm môi trường văn hóađược dùng với nghĩa rộng nhất, bao gồm toàn bộ đời sống con người xét về phương diện văn hóa, nghĩa là gần trùng với khái niệm môi trường xã hộivề mặt phạm vi, chỉ khác khía cạnh xem xét là văn hóa, chứ không phải là ở các mặt khác. Rất ít khi môi trường văn hóa chỉ được hiểu là gồm các hoạt động thuần túy văn hóa. Trong khi đó, các khái niệm khác thuộc môi trường xã hội lại được sử dụng theo nghĩa hẹp hơn và có phần chặt chẽ hơn, chẳng hạn, môi trường pháp lý, môi trường kinh tế, môi trường giáo dục, môi trường đạo đức… Nói đến môi trường, vấnđề môi trườnghay bảo vệ môi trường,người ta thường hiểu đó là môi trường tự nhiên.Thành thử, tất cả các định nghĩa đã có về môi trườngđều là định nghĩa khái niệm môi trường tự nhiên.Nhưng khi đùng khái niệm môi trườngtrong lĩnh vực phát triển xã hội và xây dựng con người, nghĩa là khi phân tích ảnh hưởng của môi trường đến đời sống của các chủ thể, như cá nhân, nhóm, cộng đồng, đặc biệt khi gắn với các đặc trưng xã hội và nhân cách, người ta lại thấy thiếu hụt nếu không coi toàn bộ đời sống xã hội phong phú và phức tạp bên ngoài (các chủ thể đó) như là môi trường có ảnh hưởng và thường quy định, thậm chí quyết định diện mạo của mỗi chủ thể. Cá nhân nào cũng ít nhiều là sản phẩm của một xã hội cụ thể, nghĩa là được tạo ra từ một hệ thống, một cơ chế cụ thể. Xã hội nào cũng để dấu ấn của mình lên đời sống cá nhân, dù là đấu ấn tích cực hay dấu ấn tiêu cực. Trong những trường hợp như vậy, khái niệm môi trường xã hộixuất hiện, và môi trường văn hóalà khái niệm đặc biệt của môi trường xã hội.Khái niệm môi trường văn hóađược dùng với nghĩa rộng nhất, bao gồm toàn bộ đời sống con người xét về phương diện văn hóa, nghĩa là gần trùng với khái niệm môi trường xã hộivề mặt phạm vi, chỉ khác khía cạnh xem xét là văn hóa, chứ không phải là ở các mặt khác. Rất ít khi môi trường văn hóa chỉ được hiểu là gồm các hoạt động thuần túy văn hóa. Trong khi đó, các khái niệm khác thuộc môi trường xã hội lại được sử dụng theo nghĩa hẹp hơn và có phần chặt chẽ hơn, chẳng hạn, môi trường pháp lý, môi trường kinh tế, môi trường giáo dục, môi trường đạo đức…
Đây là điểm cần lưu ý khi sử dụng khái niệm môi trường văn hóa.Trên thực tế, môi trường văn hóa là công cụ lý thuyết khá hữu hiệu để xem xét điều kiện bên, ngoài làm nên sự hình thành hay tha hóa nhân cách, sự phát triển hay thụt lùi của cá nhân, sự tiến bộ hay lạc hậu của nhóm xã hội hoặc cộng đồng. Đây là điểm cần lưu ý khi sử dụng khái niệm môi trường văn hóa.Trên thực tế, môi trường văn hóa là công cụ lý thuyết khá hữu hiệu để xem xét điều kiện bên, ngoài làm nên sự hình thành hay tha hóa nhân cách, sự phát triển hay thụt lùi của cá nhân, sự tiến bộ hay lạc hậu của nhóm xã hội hoặc cộng đồng.
Theo chúng tôi, khi đời sống con người với các mặt: phong tục, tập quán, lối sống, đạo đức, pháp quyền, dân trí, tính năng động xã hội…được xem là điều kiện, cơ sở cho sự hình thành nhân cách, phát triển cá nhân, phát triển nhóm hoặc cộng đồng xã hội…thì đó chính là môi trường văn hóa. Như vậy, những nội dung cần phải quan tâm khi đặt vấn đề về môi trường văn hóa(như vừa kể trên) hầu hết là những nội dung quen thuộc. Bởi lẽ, cái đóng vai trò là điều kiện, là cơ sở, là môi trường cho sự hình thành nhân cách, phát triển cá nhân, phát triển nhóm hoặc cộng đồng chắc chắn là cái mà mỗi xã hội từ lâu đều đã phải quan tâm giải quyết. Tuy vậy, chúng tôi cũng cho rằng, môi trường văn hóalà khái niệm chỉ mới được sử dụng phổ biến trong những năm gần đây, là một trong những vấn đề mới, nảy sinh trong đời sống xã hội hiện đại. Theo chúng tôi, khi đời sống con người với các mặt: phong tục, tập quán, lối sống, đạo đức, pháp quyền, dân trí, tính năng động xã hội…được xem là điều kiện, cơ sở cho sự hình thành nhân cách, phát triển cá nhân, phát triển nhóm hoặc cộng đồng xã hội…thì đó chính là môi trường văn hóa. Như vậy, những nội dung cần phải quan tâm khi đặt vấn đề về môi trường văn hóa(như vừa kể trên) hầu hết là những nội dung quen thuộc. Bởi lẽ, cái đóng vai trò là điều kiện, là cơ sở, là môi trường cho sự hình thành nhân cách, phát triển cá nhân, phát triển nhóm hoặc cộng đồng chắc chắn là cái mà mỗi xã hội từ lâu đều đã phải quan tâm giải quyết. Tuy vậy, chúng tôi cũng cho rằng, môi trường văn hóalà khái niệm chỉ mới được sử dụng phổ biến trong những năm gần đây, là một trong những vấn đề mới, nảy sinh trong đời sống xã hội hiện đại.
Việc đặt vấn đề môitrường văn hóa như một công cụ lý thuyết có ý nghĩa của nó. Nếu môi trường tự nhiênlà tập hợp các yếu tố bên ngoài hệ thông xã hội – con ngườilàm thành điều kiện cầncho hệ thống đó tồn tại và phát triển, thì môi trường văn hóalà tập hợp các yếu tố bên trong hệ thông xã hội- con người làmthành điều kiệnđủ cho mỗi tiểu hệ thống của hệ thống đó tồn tại và phát triển. Việc đặt vấn đề môitrường văn hóa như một công cụ lý thuyết có ý nghĩa của nó. Nếu môi trường tự nhiênlà tập hợp các yếu tố bên ngoài hệ thông xã hội – con ngườilàm thành điều kiện cầncho hệ thống đó tồn tại và phát triển, thì môi trường văn hóalà tập hợp các yếu tố bên trong hệ thông xã hội- con người làmthành điều kiệnđủ cho mỗi tiểu hệ thống của hệ thống đó tồn tại và phát triển.
Điểm cất lõicủa việc đặt vấn đề về môi trường văn hóa là ở chỗ, trong sự phát triển năng động và phong phú của đời sống con người, môi trường văn hóa có ảnh hưởng như thếnào, quy đinh những gì vàcá quyết định đến đâuđối với hành vi, thái độ và ý thức của mỗi người và cộng đồng: tại sao người Việt Nam vốn được đánh giá là thông minh, năng động, sáng tạo, nhưng lại ít có những phát kiến lớn? Tại sao tiềm năng trí tuệ ở người Việt được khẳng định từ lâu đến nay phần lớn vẫn chỉ là tiềmnăng? Tại sao không ít cái hay, cái tốt tiếp thu từ bên ngoài lạitrở thành vô đụng hoặc bị méo mó khi triển khai trong thực tế. Tại sao có những giai đoạn nảy sinh nhiều tác phẩm văn chương nghệ thuật giá trị, trong khi có những giai đoạn, dù người ta đầu tư và hy vọng rất nhiều nhưng vẫn vắng bóng những tác phẩm như mong muốn?…Lý thuyết môi trường văn hóa cần tham gia giải quyết những câu hỏi đó. Điểm cất lõicủa việc đặt vấn đề về môi trường văn hóa là ở chỗ, trong sự phát triển năng động và phong phú của đời sống con người, môi trường văn hóa có ảnh hưởng như thếnào, quy đinh những gì vàcá quyết định đến đâuđối với hành vi, thái độ và ý thức của mỗi người và cộng đồng: tại sao người Việt Nam vốn được đánh giá là thông minh, năng động, sáng tạo, nhưng lại ít có những phát kiến lớn? Tại sao tiềm năng trí tuệ ở người Việt được khẳng định từ lâu đến nay phần lớn vẫn chỉ là tiềmnăng? Tại sao không ít cái hay, cái tốt tiếp thu từ bên ngoài lạitrở thành vô đụng hoặc bị méo mó khi triển khai trong thực tế. Tại sao có những giai đoạn nảy sinh nhiều tác phẩm văn chương nghệ thuật giá trị, trong khi có những giai đoạn, dù người ta đầu tư và hy vọng rất nhiều nhưng vẫn vắng bóng những tác phẩm như mong muốn?…Lý thuyết môi trường văn hóa cần tham gia giải quyết những câu hỏi đó.
Một chiều khác của vấn đề này là, nếu như môi trường văn hóa có ảnh hưởng lớn đến mỗi người và cộng đồng, thì ngược lại, mỗi người và cộng đồng có khả năng và trách nhiệm đến đâu trong việc tạo ra môi trường văn hóa bình thường (hay lý tưởng) cho sự phát triển của xã hội nói chung và sự phát triển tự do của môi cá nhân nói riêng? Đành rằng, hệ thống nào, cơ chế nào thì cá nhân ấy, nhưng chẳng lẽ cá nhân chỉ thuần túy là sản phẩm thụ động của cơ chế. Trên thực tế, vai trò cá nhân có ý nghĩa rất lớn đối với việc cải tạo hoặc thay đổi môi trường văn hóa. Khả năng làm thay đổi hệ thống và cơ chế, làm thay đổi môitrường văn hóa bên ngoài chủ thể luôn là điều mà lý thuyết về môi trường văn hóa cần phải hướng tới. Một chiều khác của vấn đề này là, nếu như môi trường văn hóa có ảnh hưởng lớn đến mỗi người và cộng đồng, thì ngược lại, mỗi người và cộng đồng có khả năng và trách nhiệm đến đâu trong việc tạo ra môi trường văn hóa bình thường (hay lý tưởng) cho sự phát triển của xã hội nói chung và sự phát triển tự do của môi cá nhân nói riêng? Đành rằng, hệ thống nào, cơ chế nào thì cá nhân ấy, nhưng chẳng lẽ cá nhân chỉ thuần túy là sản phẩm thụ động của cơ chế. Trên thực tế, vai trò cá nhân có ý nghĩa rất lớn đối với việc cải tạo hoặc thay đổi môi trường văn hóa. Khả năng làm thay đổi hệ thống và cơ chế, làm thay đổi môitrường văn hóa bên ngoài chủ thể luôn là điều mà lý thuyết về môi trường văn hóa cần phải hướng tới.
Như vậy, tuy những nội dung chi tiết của vấn đề môi trường văn hóacó thể không mới, nhưng việc sử dụng lý thuyết môi trường văn hóarõ ràng là một cách kiến giải mới, một phương án tư duy mới về những vấn đề quen thuộc. Và, ý nghĩa của việc đặt vấn đề về môi trường văn hóa chính là ở đây. Như vậy, tuy những nội dung chi tiết của vấn đề môi trường văn hóacó thể không mới, nhưng việc sử dụng lý thuyết môi trường văn hóarõ ràng là một cách kiến giải mới, một phương án tư duy mới về những vấn đề quen thuộc. Và, ý nghĩa của việc đặt vấn đề về môi trường văn hóa chính là ở đây.
Về môi trường văn hóa ở Việt Nam Về môi trường văn hóa ở Việt Nam
Cho đến nay, trong khoa học xã hội Việt Nam, gần như chưa có một nghiên cứu nào thật toàn diện và đủ sâu sắc để xác định và đánh giá thực trạng toàn bộ môi trường văn hóa ở Việt Nam giai đoạn hiện nay. Những tác phẩm, bài viết đã công bố thường không có trách nhiệm phải đi tới một kết luận bài bản về hệ thống môi trường văn hóa hiện có, nên những gì đã nói thường không tránh khỏi những phân tích cảm nhận, những đánh giá cục bộ, hoặc những phác thảo có phần chủ quan khi nhân tiện bàn đến những vấn đề văn hóa – xã hội. Trong tình trạng chung như vậy, bài viết này cũng chưa vượt ra ngoài khuôn khổ của những hạn chế vừa nêu. Cho đến nay, trong khoa học xã hội Việt Nam, gần như chưa có một nghiên cứu nào thật toàn diện và đủ sâu sắc để xác định và đánh giá thực trạng toàn bộ môi trường văn hóa ở Việt Nam giai đoạn hiện nay. Những tác phẩm, bài viết đã công bố thường không có trách nhiệm phải đi tới một kết luận bài bản về hệ thống môi trường văn hóa hiện có, nên những gì đã nói thường không tránh khỏi những phân tích cảm nhận, những đánh giá cục bộ, hoặc những phác thảo có phần chủ quan khi nhân tiện bàn đến những vấn đề văn hóa – xã hội. Trong tình trạng chung như vậy, bài viết này cũng chưa vượt ra ngoài khuôn khổ của những hạn chế vừa nêu.
Trên cơ sở nghiên cứu và chứng kiến sự phát triển của đời sống văn hóa – xã hội đất nước những năm gần đây, chúng tôi xin cố gắng gợi mở một cái nhìn tổng thể về môi trường văn hóa ở nước ta hiện nay. Ở bình diện chung nhất, chúng tôi cho rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa, kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, chưa bao giờ môi trường văn hóaở Việt Nam lại phongphú, phức tạp vàcó nhiều tiềm ẩn như hiện nay.Đó là hệ thông những hiện tượng và quan hệ văn hóa- xã hộiđa dạng,đa chiều và năng động,đủ đê nuôi dưỡng mọi ý tưởngtốt đẹp khíchlệ mọi lợi thế trong phát kiến, sángtạo, nhưng cũngđủ thách thức và cámdỗ khiên cho bấtcứ cá nhân, gia đình, cộngđồng nào cũng cũng phải cảnhgiác trước nguycơ lạclối hoặc sai lầm.Có thể giải chi tiết hơn về nhận định này như sau: Trên cơ sở nghiên cứu và chứng kiến sự phát triển của đời sống văn hóa – xã hội đất nước những năm gần đây, chúng tôi xin cố gắng gợi mở một cái nhìn tổng thể về môi trường văn hóa ở nước ta hiện nay. Ở bình diện chung nhất, chúng tôi cho rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa, kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, chưa bao giờ môi trường văn hóaở Việt Nam lại phongphú, phức tạp vàcó nhiều tiềm ẩn như hiện nay.Đó là hệ thông những hiện tượng và quan hệ văn hóa- xã hộiđa dạng,đa chiều và năng động,đủ đê nuôi dưỡng mọi ý tưởngtốt đẹp khíchlệ mọi lợi thế trong phát kiến, sángtạo, nhưng cũngđủ thách thức và cámdỗ khiên cho bấtcứ cá nhân, gia đình, cộngđồng nào cũng cũng phải cảnhgiác trước nguycơ lạclối hoặc sai lầm.Có thể giải chi tiết hơn về nhận định này như sau:
Về phương diện tư tưởng- lý luận Về phương diện tư tưởng- lý luận
Trong khi khẳng định giá trị của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, ở Việt Nam, luận thuyết của M.Weber về văn hóađóng vai trò là nhântố quyết định từ bề sâu cấutrúc xãhội, lý luận của A. Toffler về các làn sóng vănminh, quan điểm UNDP và của T. de Chardin về con ngườilà trung tâm của sự phát triển kinh tế xã hội, quan điểm của K.Popper về xã hộimở, quan điểm của S.Huntington về sự đụngđộ của các nền vănminh, lý thuyết của M.Mohamad về vai trò của các giá trị Châu Á trong sự phát triển xã hội hiệnđại, quan niệm của T.Friedman về thế giới phẳngvà toàn cầuhóa…không xa lạ đối với giới nghiên cứu nói riêng và trí thức nói chung. Một vài lý thuyết trước kia bị e ngại, thậm chí đôi khi bị cố tình lãng quên, nay đã có thể tìm được vị trí của mình trong đời sống tinh thần xã hội. Những hiện tượng mới trong lý luận thế giới, như quan điểm về kinh tế trithức, các quan niệm về toàn cầuhóa, quan điểm về phát triển con người vàbộ côngcụ Trong khi khẳng định giá trị của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, ở Việt Nam, luận thuyết của M.Weber về văn hóađóng vai trò là nhântố quyết định từ bề sâu cấutrúc xãhội, lý luận của A. Toffler về các làn sóng vănminh, quan điểm UNDP và của T. de Chardin về con ngườilà trung tâm của sự phát triển kinh tế xã hội, quan điểm của K.Popper về xã hộimở, quan điểm của S.Huntington về sự đụngđộ của các nền vănminh, lý thuyết của M.Mohamad về vai trò của các giá trị Châu Á trong sự phát triển xã hội hiệnđại, quan niệm của T.Friedman về thế giới phẳngvà toàn cầuhóa…không xa lạ đối với giới nghiên cứu nói riêng và trí thức nói chung. Một vài lý thuyết trước kia bị e ngại, thậm chí đôi khi bị cố tình lãng quên, nay đã có thể tìm được vị trí của mình trong đời sống tinh thần xã hội. Những hiện tượng mới trong lý luận thế giới, như quan điểm về kinh tế trithức, các quan niệm về toàn cầuhóa, quan điểm về phát triển con người vàbộ côngcụ
